Van angst naar actie – Tips bij klimaatverandering van een klimaatpsycholoog

Driekwart van de mensen maakt zich zorgen over het klimaat. Toch lijken we nog niet zoveel actie te ondernemen. Hoe kan het dat we ons wel zorgen maken, maar nog niet alles doen wat nodig is? Als klimaatpsycholoog heeft Chantal van der Leest veel kennis over dit onderwerp, en die deelt zij graag met ons in dit interview.

Welke emoties kan klimaatverandering bij mensen oproepen?

“Mensen lopen tegen allerlei emoties aan als op het klimaatverandering aankomt. Het kan boosheid zijn, of angst. Maar ook juist blijheid.”

“Het is niet gek om overweldig te worden van grote kwesties zoals klimaatverandering,” vertelt Chantal. “Het is zelfs natuurlijk om emoties te ervaren als je naar de stand van het klimaat kijkt. Er is niemand die dan zegt: ‘whatever’.”

“Er is veel aandacht voor klimaatangst of -depressie, maar in werkelijkheid kan klimaatproblematiek allerlei soorten emoties oproepen. Ook blije emoties. Bijvoorbeeld wanneer je door duurzaam te handelen, voelt dat je het moreel goede doet. Of omdat je hierdoor een enorm sterke band voelt met de natuur of met de mensen om je heen. Denk aan buurtbewoners die om duurzaamheidsredenen samen een moestuin aanleggen.”

Het is zelfs natuurlijk om emoties te ervaren als je naar de stand van het klimaat kijkt. Er is niemand die dan zegt: ‘whatever’.

Hoe kunnen mensen omgaan met hun zorgen over de wereld en het klimaat?

“Er zijn drie manieren om daar mee om te gaan.”

1: Je zorgen erkennen en accepteren

“Allereerst, leer met je zorgen om te gaan en zorg goed voor jezelf. Dit kan op veel manieren. Door er een boek over te lezen of podcasts over te luisteren, ze te leren erkennen en te accepteren met bijvoorbeeld mindfulness, en ze onder ogen te durven zien.” Doen alsof er geen probleem is of zwelgen in zelfmedelijden, werkt averechts. “Het vergt moed om pijn en lijden onder ogen te zien, maar deze emoties zorgen ervoor dat je wil inzetten voor een betere wereld.”

2: Ervaar dat je niet alleen staat in je zorgen

Het helpt om met mensen te praten die net als jij zich zorgen maken om het klimaat. Deze vind je bij bijvoorbeeld in een veerkrachtgroep of een organisatie die zich inzet voor het klimaat. Of praat gewoon met willekeurige anderen hierover. Grote kans dat die zich hier ook mee bezighouden. Dit geldt namelijk voor 75 procent van de mensen. “Vaak denken we dat niemand bezorgd is, omdat niet duurzaam gedrag vooral zichtbaar is. Dat mensen zich zorgen maken of wel iets doen voor het klimaat vaak niet. Als je niet over je zorgen praat met buren of vrienden weet je niet dat zij misschien ook wel duurzamer willen leven en bewust minder vliegen. Spreek je daarom uit over jouw duurzame klimaatgewoontes of -worstelingen. Je ervaart dan dat je niet alleen staat hierin.”

Als je niet over je zorgen praat met buren of vrienden weet je niet dat zij misschien ook wel duurzamer willen leven en bewust minder vliegen. Spreek je daarom uit over jouw duurzame klimaatgewoontes of -worstelingen. Je ervaart dan dat je niet alleen staat hierin.

3: Kom in actie!

De laatste tip: in actie komen helpt. Het liefst op een manier die past bij jouw mate van ongerustheid, want wanneer je erg ongerust bent, voelt een kleine stap zoals korter douchen waarschijnlijk niet als genoeg.” Je kan ook kiezen voor vrijwilligerswerk, je aansluiten bij een milieubeweging of kijken hoe je in je werk meer aandacht voor duurzaamheid kan opnemen.

Zelf heeft Chantal bewust geen airco in huis genomen, maar geïnvesteerd in goede schaduwbekleding en haar tuin en dak vergroend. Als het dan echt heel warm is in huis, boven de 25 graden, huurt ze een extra luxe, externe flexplek. “Dat zie ik als een beloning voor mijzelf omdat ik geen airco heb aangeschaft.” Ook sloot ze zich aan bij verschillende duurzame organisaties, en helpt ze in haar werk mensen hun tuinen te vergroenen.

En hoe ga je om met je omgeving?

“In actie komen kan ook gericht zijn op je externe omgeving. Volg bijvoorbeeld een cursus over hoe je klimaatgesprekken aangaat. Let hierbij op dat je mensen niet aanvalt op klimaatonderwerpen, want dat heeft geen zin. Dan verdedigen zij hun eigen standpunt alleen maar sterker.”

“Hoe dan wel? Wees nieuwsgierig. Probeer erachter te komen waarom ze doen wat ze doen, en welke keuzes ze hierin maken. Misschien rijden ze een grote auto, omdat ze hun gezin veilig willen houden. Of hebben ze een betegelde tuin, omdat dat minder rommel geeft. Vertel daarna over welke afwegingen jij maakt, wat jij hebt ondernomen en waarover jij twijfelt. Hierdoor ga je een gelijkwaardig gesprek aan.”

“Mijn sporttrainer eet bijvoorbeeld dagelijks een kilo vlees terwijl ik zelf veganistisch ben. Hij heeft daar goed over nagedacht, eet alleen grasgevoerde koeien van een lokale boer en doet dit uit gezondheidsoverwegingen. Ik ga dan niet zeggen: ‘jij bent een dierenbeul’ of ‘straks krijg je kanker’. We vinden allebei gezondheid belangrijk en zijn het met elkaar eens dat de veeteelt te grootschalig is geworden. Maar ik deel uiteindelijk wel mijn standpunt zonder de ander aan te vallen. Ik vertel dat ik vegan eet omdat ik dat gezonder vind, het veel efficiënter is om zelf het verbouwde graan te eten, dat we oerwoud sparen én meer mensen in de wereld kunnen voeden.”

Shirtjesdag gaat onder andere over het aanpassen van onze samenleving aan de toegenomen hitte. Welke invloed heeft hitte op de psyche van de mens?

“Hitte heeft allerlei effecten op de mens en processen in het lichaam. Zo slaap je minder goed en dat leidt tot concentratieproblemen en lichte irritaties. Hitte heeft ook effect op de werking van medicijnen en op hooikoorts. De groei van planten wordt beïnvloedt door hitte, dus mensen hebben langer last van hooikoorts. Daarnaast worden mensen sneller boos wanneer het warm is. Je lichaamstemperatuur gaat omhoog en dit associëren mensen onbewust met boosheid, ook al zijn ze dit niet echt. Dit heeft serieuze gevolgen voor vrouwen, kinderen en huisdieren: huiselijk geweld neemt toe op hittevolle dagen.”

Lees verder onder de foto van Chantal!

De toenemende hitte zorgt dat we in de zomer veel meer energie verbruiken (want: airco’s). Welke veranderingen zijn nodig om die problemen door hitte effectief aan te pakken?

Om tot verandering te komen stelt Chantal dat het belangrijk is om op alle fronten te zorgen dat mensen duurzaam kunnen handelen. “Je moet kennis hebben en weten wat je op duurzame wijze kunt doen, en je moet dit willen én kunnen. Maar helaas stimuleert onze maatschappij het nog niet om je op een duurzame manier aan te passen aan de hetere temperaturen. Zo worden nog steeds panden gebouwd die niet goed te koelen zijn en zijn er hele woonwijken met amper bomen”.

Kennis ontbreekt er vaak ook. “Vaak is het meer voor de hand liggend om een airco te kopen dan om het hele huis te isoleren of een groendak aan te leggen. We zien simpele trucjes over het hoofd, zoals lakens aan de buitenkant van je ramen hangen, gordijnen dichthouden of de boel ’s nachts goed ventileren.”

“Het toenemende energieverbruik in de zomer vraagt ook om een culturele verandering,” vertelt Chantal. Op werk wordt deze cultuur vaak bepaald door het management. “Geef als management het goede voorbeeld. Laat zien dat een blouse met korte mouwen op warme dagen gewoon kan. Of bied aangepaste werktijden aan wanneer het warm is.”

“Op mijn kantoor stond de airco altijd zo koud dat ik een extra warme panty voor de zekerheid in mijn la had liggen. Bizar, want in de winter ga je toch ook niet in een hemdje naar je werk?”

Op mijn kantoor stond de airco altijd zo koud dat ik een extra warme panty voor de zekerheid in mijn la had liggen. Bizar, want in de winter ga je toch ook niet in een hemdje naar je werk?

Je werkt ook aan de vergroening van steden. Wat heeft dit met hitte te maken?

“Er is een directe link tussen vergroening van steden en energiebesparing: het wordt in een wijk met alleen maar tegels veel warmer dan in wijken waar ook bomen staan. Een boom staat gelijk aan tien airco’s qua verkoeling. Mijn eigen wijk (veel stenen) is bijvoorbeeld 1,9 graden warmer dan de meer groene wijken in Amersfoort. Dus het kost meer moeite om te koelen.”

“Ook zorgt een gebrek aan groen voor gezondheidsproblemen. Voor ouderen, mensen met beperkingen en jonge kinderen is het belangrijk dat zij verkoeling kunnen vinden. In het ideale geval word je woonplek niet te warm of is er dichtbij een verkoelende plek zoals een park. Maar sommige wijken hebben helaas nog weinig van dit soort toevluchtsoorden tijdens hittegolven.”

Een boom staat gelijk aan tien airco’s qua verkoeling.